Νορβηγία η χώρα των πετρελαίων, Ελλάδα η επόμενη Νορβηγία του Νότου

Του Αθανάσιου Πίτατζη

Στο σημερινό μας άρθρο θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε όσα περισσότερα πράγματα μπορούμε για την πετρελαϊκή βιομηχανία της Νορβηγίας. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έχουμε αρχίσει να ασχολούμαστε με τα πετρέλαια, ειδικά μετά την ανακάλυψη των ισραηλινών και των κυπριακών κοιτασμάτων και πολλοί αναφέρουν στην τηλεόραση ότι θα γίνουμε Νορβηγία σε μία νύχτα.

Πολλοί από εσάς θα αναρωτήθηκαν πού είναι αυτή η χώρα, πόσους κατοίκους έχει, τι έκανε και πέτυχε, έχει βρει πετρέλαιο και απλώς το πουλάει και παίρνει τα κέρδη, στην χώρα δραστηριοποιούνται ιδιωτικές εταιρείες ή και κρατικές. Όλες αυτές τις ερωτήσεις θα προσπαθήσουμε να τις απαντήσουμε αλλά να παρουσιάσουμε και τα διδάγματα που πρέπει να πάρει και η  Ελλάδα που επιδιώκει να μπει τώρα στον χώρο των υδρογονανθράκων.

Η ιστορία του πετρελαίου της Νορβηγίας σε 5 λεπτά

Για να καταλάβουμε καλύτερα την εξέλιξη της πετρελαϊκής βιομηχανίας στην Νορβηγία θα πρέπει να αναφερθούμε στην ιστορία της.   

Στα τέλη του 1950, ελάχιστοι πίστευαν ότι η νορβηγική υφαλοκρηπίδα (NCS) θα μπορούσε να κρύβει πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ωστόσο, η ανακάλυψη του φυσικού αερίου στο Groningen στις Κάτω Χώρες το 1959 προκάλεσε τους ανθρώπους να αναθεωρήσουν τον τρόπο σκέψης τους σχετικά με τις δυνατότητες πετρελαίου της Βόρειας Θάλασσας. Η ανακάλυψη αυτή οδήγησε σε ενθουσιασμό  ένα μεγάλο μέρος του κόσμου της Νορβηγίας όπου η κατανάλωση ενέργειας σε μεγάλο βαθμό γινόταν με βάση τον άνθρακα και το εισαγόμενο πετρέλαιο. Η  γεωλογική τεχνογνωσία της Νορβηγίας δεν είχε εμπειρία  σε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, αλλά αυτό δεν μπορούσε να σταματήσει τον ενθουσιασμό, μετά την ανακάλυψη του φυσικού αερίου στην Ολλανδία.

Τον Οκτώβριο του 1962, η Phillips Petroleum απέστειλε αίτηση προς τις νορβηγικές αρχές, για εξερεύνηση στη Βόρεια Θάλασσα. Η εταιρεία ήθελε μια άδεια για τα τμήματα της Βόρειας Θάλασσας που ήταν στο νορβηγικό έδαφος, αλλά και ότι άλλο υπαγότανε στην   νορβηγική υφαλοκρηπίδα. Η προσφορά ήταν 160.000 δολάρια ανά μήνα. Η προσφορά θεωρήθηκε ως μια προσπάθεια να πάρει τα αποκλειστικά δικαιώματα, η εταιρεία καθώς και για τις αρχές τέθηκε το ερώτημα πως είναι δυνατόν να  παραδώσουνε  το σύνολο της υφαλοκρηπίδας  σε μία εταιρεία. Οι περιοχές που ήταν να ανοίξουν για εξερεύνηση, έπρεπε περισσότερες εταιρείες να προσελκύσουν ώστε να δημιουργηθεί και ο κατάλληλος ανταγωνισμός.

Τον Μάιο του 1963, η κυβέρνηση του Einar Gerhardsen  διακήρυξε την κυριαρχία της στην 

νορβηγική υφαλοκρηπίδα NCS. Μία νέα ρύθμιση καθόριζε ότι το κράτος κατέχει οποιεσδήποτε πηγές φυσικών πόρων εντός την NCS, και ότι μόνο η κυβέρνηση έχει το δικαίωμα να παραχωρήσει άδειες για εξερεύνηση και παραγωγή. Το ίδιο έτος, οι εταιρείες πήραν τις άδειες με τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν προπαρασκευαστικές έρευνες. Οι άδειες χρήσης περιελάμβαναν δικαιώματα για να εκτελέσουν σεισμικές έρευνες, αλλά όχι  γεώτρηση.

Ακόμα κι αν η Νορβηγία είχε διακηρύξει την κυριαρχία επί μεγάλων υπεράκτιων περιοχών, ορισμένες σημαντικές διευκρινίσεις παρέμεναν σχετικά με το πώς θα οριστούν τα σύνορα της νορβηγικής υφαλοκρηπίδα, κυρίως με τη Δανία και τη Μεγάλη Βρετανία. Οι συμφωνίες για τον ορισμό των συνόρων της  υφαλοκρηπίδας σύμφωνα με την αρχή της μέσης γραμμής είχαν επιτευχθεί το Μάρτιο 1965 με πρώτο γύρο αδειοδότησης να ανακοινώνεται στις 13 Απριλίου 1965.  Είκοσι δύο  άδειες παραγωγής για συνολικά 78 τεμάχια απονεμήθηκαν σε πετρελαϊκές εταιρείες ή ομίλους εταιρειών. Οι άδειες παραγωγής έδωσαν αποκλειστικά δικαιώματα για την εξερεύνηση, γεώτρηση και παραγωγή στην περιοχή της άδειας. Το πρώτο πηγάδι  τρυπήθηκε το καλοκαίρι του 1966, αλλά ήταν στεγνό.

Με την ανακάλυψη του κοιτάσματος Ekofisk το 1969, η νορβηγική περιπέτεια του πετρελαίου άρχισε πραγματικά. Η παραγωγή από το πεδίο  ξεκίνησε στις 15 Ιουνίου 1971 και τα επόμενα χρόνια έγιναν μια σειρά από σημαντικές ανακαλύψεις και άλλων κοιτασμάτων . Η εξερεύνηση στην δεκαετία του 1970 περιοριζόταν στην περιοχή νοτίως του 62ου παραλλήλου. Η υφαλοκρηπίδας σταδιακά άνοιξε, και μόνο ένας περιορισμένος αριθμός των μπλοκ άνοιγαν  σε κάθε γύρο αδειοδότησης. Οι ξένες εταιρείες κυριαρχούσαν στην εξερεύνηση στα ανοικτά της Νορβηγίας στην αρχική φάση ανάπτυξης των νορβηγικών κοιτασμάτων , και ήταν υπεύθυνες για την ανάπτυξη των πρώτων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας. Η Statoil δημιουργήθηκε το 1972, και καθιερώθηκε η αρχή της κρατικής συμμετοχής 50 τοις εκατό σε κάθε άδεια παραγωγής. Αυτός ο κανόνας άλλαξε αργότερα έτσι ώστε το Storting (το νορβηγικό κοινοβούλιο) να μπορεί να αξιολογήσει κατά πόσον το επίπεδο της συμμετοχής του κράτους θα πρέπει να είναι μικρότερο ή μεγαλύτερο, ανάλογα με τις περιστάσεις.

Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι μετά από το 2000  το νορβηγικό κράτος πούλησε το 21%  των  περιουσιακών στοιχείων που κατείχε στον πετρελαϊκό τομέα της χώρας με στόχο αυτός να ιδιωτικοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό. Η Statoil αγόρασε το 15% αυτών των στοιχείων και το άλλο το 6% το εξαγόρασαν άλλοι επενδυτές, αυτό έγινε με σκοπό ώστε η Statoil να ιδιωτικοποιηθεί σε κάποιο βαθμό και όντως εκείνη την χρονιά  η εταιρεία εξέδωσε τις μετοχές τις δημόσια και από το 2001 και μετά άρχισε να λειτουργεί και να δραστηριοποιείται με τους ίδιους όρους που ίσχυαν για τις ξένες εταιρείες εντός της νορβηγικής υφαλοκρηπίδας. Η Petoro ιδρύθηκε το Μάιο του 2001 ως κρατική ανώνυμη εταιρεία για να διαχειριστεί τα κρατικά περιουσιακά στοιχεία που κατείχε στον πετρελαϊκό τομέα  το νορβηγικό κράτος  για λογαριασμό του ίδιου.

Οι δραστηριότητες πετρελαίου συνέβαλαν σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη στη Νορβηγία, και στη χρηματοδότηση του νορβηγικού κράτους πρόνοιας.  Το 2012, ο τομέας του πετρελαίου αντιπροσώπευε το 23 τοις εκατό του ΑΕΠ της χώρας. Αυτό είναι περισσότερο από το διπλάσιο της δημιουργίας αξίας της μεταποιητικής βιομηχανίας και περίπου 15 φορές η συνολική δημιουργία αξίας των πρωτογενών κλάδων.

Δεδομένου ότι η βιομηχανία πετρελαίου ξεκίνησε τις δραστηριότητές τiς σχετικά με την νορβηγική υφαλοκρηπίδα ,  τεράστια ποσά  έχουν επενδυθεί στην έρευνα, την ανάπτυξη των πεδίων, των υποδομών μεταφορών και στις χερσαίες εγκαταστάσεις. Οι επενδύσεις το 2012 ανήλθαν σε πάνω από 175 δις νορβηγικών κορωνών (21 δις ευρώ περίπου), ή 29 τοις εκατό του συνόλου των πραγματικών επενδύσεων της χώρας.

Παρά το ότι έχουν περάσει  περισσότερα από 40 χρόνια παραγωγής υδρογονανθράκων, μόνο περίπου 42 τοις εκατό του συνόλου των αναμενόμενων πόρων της νορβηγικής υφαλοκρηπίδας  έχει παραχθεί. Η παραγωγή (συμπεριλαμβανομένης του NGL) κορυφώθηκε το 2001, στα 3,4 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Το 2012, η παραγωγή υγρών ήταν στα 1,8 εκατομμύρια βαρέλια ανά ημέρα, οι πωλήσεις φυσικού αερίου το ίδιο έτος ήταν στα 114,8 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Υπάρχουν 8.000 χιλιόμετρα από υπεράκτιους αγωγούς φυσικού αερίου με τα σημεία προσγείωσης να καταλήγουν σε τέσσερις χώρες στην Ευρώπη. [1]

Παραγωγή και έσοδα

Μερικά γεγονότα και αριθμοί:

Η κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας στη Νορβηγία είναι από τις υψηλότερες στον  κόσμο και οφείλεται κυρίως στις μεταφορές και στη θέρμανση. Ωστόσο, με μόλις 5  εκατομμύρια κατοίκους, η συνολική κατανάλωση ενέργειας βρίσκεται σε σχετικά χαμηλό επίπεδο και, ως εκ τούτου, εξάγεται περισσότερο από το 90% της παραγωγής  πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Η Νορβηγία είναι σήμερα η πέμπτη μεγαλύτερη παραγωγός ενέργειας στον κόσμο  και η δεύτερη μεγαλύτερη εξαγωγέας φυσικού αερίου (η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη).  Η Νορβηγία είναι η 6η μεγαλύτερη εξαγωγέας χώρα πετρελαίου στον κόσμο, με  περισσότερα από 2 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Η Ε.Ε. είναι η μεγαλύτερη  αγορά της. Στην πραγματικότητα, η Νορβηγία προμηθεύει το 15% του συνολικού  φυσικού αερίου που καταναλώνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ετήσια εξαγωγή των  προϊόντων πετρελαίου ανέρχεται σε 75 δισ. Ευρώ περίπου, ανάλογα την τρέχουσα  τιμή της αγοράς.

Η παράμετρος των δημόσιων εσόδων του τομέα, βέβαια, κυμαίνεται σε μεγάλο  βαθμό ανάλογα με την τρέχουσα τιμή της αγοράς του πετρελαίου και του φυσικού  αερίου.

Η μέση τιμή χωρίς απώλειες του πετρελαίου  (δηλαδή, το κόστος παραγωγής) στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα φαίνεται να είναι  κάπου γύρω στα 20 δολάρια ΗΠΑ ανά βαρέλι, αλλά μπορεί να ποικίλλει σημαντικά  ανάλογα με την απόσταση από την ακτή, το ποσοστό επιτυχίας και ως εκ τούτου το  κόστος των διατρήσεων, το μέγεθος του τομέα του πετρελαίου (μικρότερα πεδία  έχουν υψηλότερο κόστος ανά μονάδα παραγωγής), το ποσοστό των πόρων του πεδίου  που έχουν εξαχθεί (το κόστος συνήθως αυξάνει προς το τέλος του κύκλου ζωής ενός  πεδίου), τις καιρικές συνθήκες και το ιξώδες και τα γενικά χαρακτηριστικά της  ποιότητας του προϊόντος.[2]

Το κρατικό επενδυτικό ταμείο

Κατ’ αρχάς, η κυβέρνηση έδωσε προτεραιότητα στην εξόφληση του εξωτερικού  χρέους, ενώ αντιστάθηκε στον πειρασμό να επεκτείνει αδικαιολόγητα τον κρατικό  προϋπολογισμό. Όλο το χρέος είχε αποπληρωθεί μέχρι το 1995. Στη συνέχεια  δημιουργήθηκε ένα κρατικό επενδυτικό ταμείο. Κάθε χρόνο, το σύνολο των εσόδων  του κράτους από τον τομέα του πετρελαίου προστίθεται στο ταμείο. Το ταμείο  επενδύει σε ομόλογα και σε μετοχές στο εξωτερικό, ως εκ τούτου, δεν αυξάνεται η  ζήτηση για το νόμισμα της χώρας. Περίπου το 60% έχει μέχρι σήμερα (ως το τέλος  του 2011) επενδυθεί σε συμμετοχικούς τίτλους − το υπόλοιπο σε τίτλους σταθερού  εισοδήματος, όπως ομόλογα και προϊόντα χρηματαγοράς. Το ταμείο μόλις πρόσφατα  άρχισε να επενδύει και σε ακίνητα.

Καθώς το ταμείο γρήγορα εξελίχθηκε σε μεγάλων διαστάσεων, η κυβέρνηση  δημιούργησε μια επαγγελματική επενδυτική ομάδα αναφερόμενη στην κεντρική  τράπεζα, η οποία είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση του ταμείου. Η επενδυτική ομάδα  διαθέτει ένα τμήμα ηθικής, το οποίο ασχολείται με τις ηθικές κατευθυντήριες  γραμμές του επενδυτικού προφίλ και μεριμνά για την τήρηση από το ταμείο των εν  λόγω κατευθυντήριων γραμμών. Το ταμείο μπορεί επιβάλει κυρώσεις σε εταιρίες οι  οποίες, για παράδειγμα, ασχολούνται με την κατασκευή παράνομων όπλων ή  παραβιάζουν ανθρώπινα δικαιώματα.[2] 

 Τα βασικά συμπεράσματα που πιστεύω ότι θα πρέπει να ξέρει ο αναγνώστης αυτού  του κειμένου είναι:

•  Ο χώρος των υδρογονανθράκων είναι μία μακροχρόνια διαδικασία, χρειάζεται  υπομονή και πρέπει να είναι εθνική προσπάθεια με την υποστήριξη των  πολιτών.
•     Η χώρα χρειάζεται εθνική ενεργειακή στρατηγική που θα έχει βάθος 20  χρόνων και θα τηρείται από όλα τα κόμματα που θα είναι στην εκάστοτε  κυβέρνηση, χωρίς να αλλάζει συνέχεια αλλά να προσαρμόζετε ανάλογα με τις  συνθήκες.

•      Η οικονομική απόδοση για τα ταμεία του κράτους αλλά και πιο γενικά για  τους πολίτες μπορεί να πάρει πολλά χρόνια, αναφέραμε και πιο πριν ότι θέλει  υπομονή.

•     Η Νορβηγία άρχισε να έχει πολύ μεγάλα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες  μετά από 20 χρόνων συνεχών επενδύσεων σε υποδομές αλλά και σε  ανθρώπινο δυναμικό. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η χώρα πρέπει να  δημιουργήσει αρκετά προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα για τους  έλληνες που θέλουν να ασχοληθούν με τον χώρο των υδρογονανθράκων, σε αυτόν τομέα έχουν αρκετά βήματα τα τελευταία 3 χρόνια.

     Τέλος η Ελλάδα θα μπορούσε να ακολουθήσει ως παράδειγμα τα βήματα που  έχει ακολουθήσει η Κύπρος ως τώρα για να εκμεταλλευτεί τον ορυκτό της  πλούτο. Επιπλέον η χώρα το πρώτο πράγμα που θα έπρεπε να έχει ήδη κάνει  είναι η ανακήρυξη ΑΟΖ. Ακόμη θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους  περιβαλλοντικούς κανόνες γιατί σε περίπτωση ατυχήματος απειλείται άμεσα η  μεγαλύτερη βιομηχανία της χώρας ο τουρισμός. [4]

Αθανάσιος Πίτατζης, Διπλωματούχος Μηχανικός Παραγωγής και Διοίκησης, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Μεταπτυχιακός φοιτητής 2014-2015 στο ΤΕΙ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (Καβάλα) στο Μεταπτυχιακό Φυσικού Αερίου και Πετρελαίου

[1] Μετάφραση του άρθρου από τα αγγλικά. Norway’s oil history in 5 minutes, http://www.regjeringen.no/en/dep/oed/Subject/oil-and-gas/norways-oil-history-in-5-minutes.html?id=440538

[2] Έκθεση με θέμα Κυπριακοί Υπεράκτιοι Υδρογονάνθρακες: Περιφερειακή πολιτική και κατανομή του πλούτου, Επιμέλεια Hubert Faustmann ,Ayla Gürel Gregory M.  Reichberg, pp:63-76

[3] Όλα τα σχεδιαγράμματα είναι από την έκθεση FACTS 2014 THE NORWEGIAN PETROLEUM SECTOR, http://www.regjeringen.no/en/dep/oed/documents-and-publications/Reports/2014/Facts-2014--All-you-need-to-know-about-Norwegian-petroleum-activities.html?id=757846

[4] Τα συμπεράσματα του άρθρου είναι από μια εργασία που έχω κάνει ο ίδιος για την Νορβηγία για το Ινστιτούτο Έρευνας και κατάρτισης ευρωπαϊκών θεμάτων, http://www.irtea.gr/?p=1521

Δημοσιεύτηκε πρώτα από το Energypress, Πηγή: http://energypress.gr/news/norvigia-i-hora-ton-petrelaion-ellada-i-epomeni-norvigia-toy-notoy